weki te zanîn destpêka dîroka mirovahiyê li ser erdnîgariya rojhilata navîn hatiye şêwandin her wiha civak bûyîna mirovahiyê jî li vir bi pêş ketiye.
Lewra ji civakên herî kevnar ku li ser erdnîgariya rojhilata navin dijîn ji wan yek civaka KURDİSTANE ye hin lêkolîner û dîroknas dibêjin ku nîştecihen dîroka.
Mirovên li KURDİSTAN’a ku di nava mezrabotan û çiyayên Zagrosan de ye dema ku mirov dikeve nav kevneşopiya dîroke pîran û giyan analîzeke baş bike mirov dê bibîne ku her cemek û quntarên çiyayaki civak bûne ki dihewîne.
Ev civak ji bo berdewamiya jiyana xwe li hemberî şert û mercên xwe zayê û pevçûnên di nava hêzan de têkoşînek gelek dijwar daye.Dijwariyên demsalê û êrîşên hêzên der û dorê ew dixistin nava lêgerînê.
Van civakan ji ber ev heremên çoltarî her dem ji xwe re wek parasgeh didîtin li vir kedîkirina ajalan û amûran parastinê bi pêş xistine hêrî dawi ev civak berî zayînê di navbera şeş û deh hezar salan de bi hin navan ve derket ser dika dirokê.Dema ku em li dîraka çanda.
Kurdan dinêrin, em diçin serdemên gelek kevin çanda.Kurdî digihîje serdema neolitîk, ango dema xwedavendan. Her wiha mirov gelek tiştan dibîne ku cara yekem li KURDİSTAN’e derteni, paşî li çîhanê belav bûne ji van yekan çanda çandiniyê ye dîrok nîşanî me dide ku cara yekem candini li mezopotamyayê, hilala zerîn ango li KURDİSTANÊ peşketiye hem bi destê jina KURD pêk hatiye. Ev jî xar û jor teqabulî penç hezar salan dike . Pişti KURDİSTANÊ ev çand li cîhanê belavbûye.
Pênasekirina vê civakê ya herî diyar huri ye .Di nava demê de ji aliyê hêzên der û dorê ve wek guti, Qasît urartu, mîtanî, nairî û hwd. Jî dihat binav kirin dîsa ji ber ku ev civak li heremên çoltarî li çiyayî dijiyan wek gelê çiyayî ‘jî dihatin pênasekirin je gotin ku berdewamiya van qebîleyan jî civaka kurd e.
Lewra RÊBERTÎ dibêje’ nava kurdên proto de yê herî diyar hêzên hurî ne jixwe bi vê ve girêdayî gelek dîroknas jî dibêjen ku ziman û çanda kurd li kurdistanê serdema neolîtîkê pêk aniye.Ev jî tê vê wateyê ku çanda. Arî li KURDÎSTANÊ hatiye şêwandin.Bi van geşedanan ve dîsa beriya zayinê di navbera çar û şeş hezar salan de. Li vê heremê di pêkhatina çanda.Têl xelef de ji rista vê civakê gelekî girîng e .
Di vê çandê de hin teybetmendiyên wek vedîtina gir û qafik pêşketina çandiyarî û ajaldarî dîsa avakirina gund û bajar pêk hat her wiha van geşedanan rê liber şaristaniyêjî vekir. Ji ber vê yekê ji gelê kurd re ‘gelê ku çand û şaristanî afirand’ tê gotin.
Di nava dîrokê de li ser erdnîgariya KURDDİSTANÊ, ji bilî civaka KURD, wek asurî, nesturî, êzidî ermenî û hwd gel ji dijîyan û di roja îroyin de jî dijîn çivakên bi vî rengî car bi car di nava arami û aşîtiyê de bi hev re dijîn.
Her çiqas di nava demê de bi fitne, dek û dolabên hêzên serdest, di navbera wan de pevçûnan rû didan jî di demeke kurtasî de aştî serwer dîbû.Her civak li gorî xwe teybetmendiyen wan ên mîna hûnerî û çandî, olî û bawerî hwd hene civak bi van cureyên xwe vê jiyanê dixemlîne.
Li vê erdnîgariyê jî bi dilgermî û dilxeşî tê pêşwazîkirin. Ji civakan ya herî kevnar û qedim jî me gotibû kurd in.
Lewra piştî hezar salan li vê civakê hin bermahiyên çanda şoreşa neolîtîkê tên xuyakirin jixwe me li jor jî anîbu ser ziman hem bi pêşxistina çanda neolîtîk û hem Jî di ya şaristaniyê de risteke mezin hildigire…
