Proje adı; TÜRKİYE TARIMINI DÖNÜŞTÜRME PROJESİ: Adil, Planlı ve Şeffaf Üretim Modeli Projesi
Proje yeri; Türkiye geneli
Hazırlayan: Nevzat KIZILBAN, Ziraat Mühendisi, İSG Uzmanı, Koordinatör
Türkiye'nin tarımsal üretimi, üreticinin emeğinin karşılığını alamaması, tüketicinin yüksek fiyatlarla boğuşması ve aracıların denetimsiz kazançları gibi derin yapısal sorunlarla karşı karşıya. Bu döngüyü kırmak için sadece destek politikaları yeterli olmuyor; topyekûn bir dönüşüm gerekiyor. Bu proje, sorunun temelini oluşturan fiyat adaletsizliğini giderme, üretimi planlı hale getirme ve tedarik zincirini şeffaflaştırma gibi üç ana eksen üzerine kurulmuştur.

Proje 1: Adil Fiyat ve Adil Paylaşım Sistemi
Bu projenin temel amacı, üreticinin emeğini korumak ve tüketicinin gıdaya makul fiyatlarla ulaşmasını sağlamaktır.

1.1. Üretici Fiyat Garanti Sistemi (ÜFGS)
Bu sistem, tarladan çıkan ürün için girdi maliyetleri, beklenen enflasyon ve çiftçinin makul bir kâr marjını içerecek şekilde bir taban fiyat belirler. Üretici, ürününü bu fiyattan almayı taahhüt eden lisanslı alıcılara (kooperatifler, gıda firmaları vb.) satma güvencesine sahip olur. Bu sayede, üretici ne ektiğini ve ne kadar kazanacağını önceden bilerek üretim yapar.

1.2. Kâr Marjı ve Fiyat Kontrol Mekanizması
Bu mekanizma, ürünün tarladan market rafına ulaşana, üreticiden tüketiciye kadar geçen süreçteki fiyat artışını yasal olarak sınırlar. Yasayla belirlenen bir üst kâr marjı (örneğin %150-200) uygulanır. Bu marj, üretici fiyatı üzerinden hesaplanır ve zincirdeki her bir aracının veya perakendecinin yapabileceği maksimum kârı sınırlar. Dijital platformlar üzerinden yapılacak anlık denetimlerle bu sistemin etkinliği artırılır.

1.3. Kooperatif Güçlendirme Programı
Kooperatifler, üreticilerin pazarlık gücünü artıran en etkili yapılardır. Bu programla kooperatifler; ortak satış, depolama ve pazarlama kanalları haline gelir.

Devlet Teşvikleri: Kooperatif kuran veya mevcut kooperatiflere üye olan üreticilere ek destekler ve düşük faizli krediler sağlanarak pozitif ayrımcılık yapılır.

Doğrudan Satış Modelleri: Kooperatiflerin, aracılar yerine doğrudan perakende zincirleri, oteller, restoranlar ve kamu kurumlarıyla anlaşmalar yapması teşvik edilir.

E-Pazaryerleri: Kooperatifler için özel olarak tasarlanmış, toplu satış yapabilecekleri dijital platformlar oluşturulur.

Proje 2: Şeffaf ve İzlenebilir Tarım Tedarik Zinciri
Bu projenin amacı, tarladan sofraya kadar olan süreci şeffaf hale getirerek fiyat manipülasyonunu engellemek ve kayıpları en aza indirmektir.

2.1. Dijital Kimlik ve Takip Sistemi
Her bir tarım ürünü partisinin dijital bir kimliğe sahip olduğu bir sistem kurulur. Üreticiden alınan ürün, üzerinde dijital bir etiket veya karekod bulunan sisteme işlenir. Bu karekod, ürünün menşeini (hangi il, ilçe, köyde yetiştiği), tarladan çıkış fiyatını, lojistik süreçlerini ve market rafına geliş fiyatını içerir. Tüketici bu karekodu okutarak tüm bu bilgilere anında ulaşabilir. Bu, hem gıda güvenliğini artırır hem de fahiş fiyatları gözler önüne serer.

2.2. Modern Lojistik ve Depolama Ağı
Türkiye'nin tarımsal potansiyeli yüksek bölgelerinde modern soğuk hava depoları ve lojistik merkezleri kurulur.

Devlet-Özel Sektör İşbirliği (PPP): Bu merkezler, devletin desteğiyle özel sektörün veya kooperatiflerin ortaklığıyla kurulur.
Akıllı Depolama: Ürünlerin depolama koşulları sensörlerle takip edilerek kayıplar en aza indirilir.
* Merkezî Lojistik Yönetimi: Bu merkezler, ürünlerin en verimli, en hızlı ve en düşük maliyetle hedeflenen noktalara ulaştırılması için bir lojistik yönetim ağı kurar.
Proje 3: Planlı ve Sözleşmeli Üretim Modeli
Bu projenin amacı, arz-talep dengesizliklerini ortadan kaldırmak ve üreticiyi üretim belirsizliğinden kurtarmaktır.

3.1. Havza Bazlı Üretim Planlamasının Genişletilmesi
Mevcut havza bazlı üretim modeli, sadece destekleri değil, aynı zamanda ekim alanlarını da planlayacak şekilde genişletilir. Tarım Bakanlığı, her yıl havzalara göre stratejik ürünler belirler. Bu ürünlerin ekimi teşvik edilirken, arz fazlası olma potansiyeli olan ürünler konusunda uyarı ve yönlendirmeler yapılır. Belirlenen stratejik ürünleri eken üreticilere, ÜFGS kapsamında ek fiyat garantileri sunulur.
3.2. Genişletilmiş Sözleşmeli Tarım Modeli
Bu model, gıda firmaları ile çiftçiler arasında sağlam ve yasal sözleşmeler kurulmasını zorunlu hale getirir.

Yasal Güvence: Sözleşmeli tarım yasası çıkarılarak, sözleşmeler çiftçinin haklarını koruyacak şekilde standart hale getirilir.

Devletin Rolü: Devlet, sözleşmelerin adil olduğunu denetler ve firmaların taahhütlerine uymasını sağlar. Sözleşmeli tarım yapan çiftçilere ek destekler verilir. Bu sayede, üretici ürününü hangi fiyata satacağını önceden bilir ve tüm belirsizlikler ortadan kalkar.

Bu üç proje, birbirini tamamlayan ve birlikte işleyen bir bütün oluşturmaktadır. Bu yaklaşım, yalnızca desteklerle günü kurtarmak yerine, Türkiye tarımının yapısal sorunlarını kalıcı olarak çözecek, üreticiyi güçlendirecek ve nihayetinde gıda güvenliğimizi garanti altına alacaktır.

Bu projelerin uygulanması için öncelik verilmesi gereken en kritik adım, adil bir fiyat denge sistemi kurmak olmalıdır. Çünkü tarım sektöründeki tüm diğer sorunlar (üretimden kopma, girdi maliyetleri, verimsizlik) temelde fiyat adaletsizliğinden besleniyor.

Üreticinin emeğinin karşılığını alacağı ve aracının haksız kazancının önüne geçileceği bir sistem kurulmadığı sürece, diğer adımlar (planlama, şeffaflık) tek başına yeterli etkiyi yaratmayacaktır. Adil bir fiyat mekanizması, üreticiyi yeniden sektöre kazandıracak, üretimi teşvik edecek ve tüketicinin alım gücünü koruyacaktır.