Yapacağımız ya da yapmak istediğimiz eylemler için attığımız ilk adım karar basamağından oluşmaktadır. Karar verme becerisi kişiler arasında farklılık göstermektedir.
Karar verme yetisini etkileyen unsurları şu şekilde sıralayabiliriz:
- Bilinçaltı
- Gelenek ve görenekler
- Yaşam biçimi
- Aile yapısı
- Anne ve baba tutumları
- Eğitim seviyesi
- Politik görüş
- Yetenekler
- Tecrübe vs.
Bilinçaltı, kişinin yaşantıları sonucunda baskıladığı ve ortaya çıkmasını istemediği durumlar silsilesidir. Bilinçaltı durumları daha çok rüyalarda konuşarak veya dil sürçmesi şeklinde kendini göstermektedir.
Gelenek ve görenekler, yaşanılan toplumdan etkileşim sonucunda kişide oluşan kültürlenme biçimidir. Aslında gelenek ve görenekler sonucunda verilen kararlar kişinin kendi çabası ile olmayıp toplumu adına verdiği kararlar biçimidir. Yani kişi kendisinden bağımsız şekilde sadece toplumunun öngördüğü şekilde kararlar almaktadır. Çünkü gelenek ve göreneklerin kişilerde baskın olma ihtimali çok yüksektir.
Yaşam biçimi, inançlardan ve savunulan görüşlerden daha çok etkilenmektedir. İnandığınız ve savunduğunuz ne ise siz osunuzdur. Yaşam biçimi üzerinde iklimin ve yer şekillerinin de payı oldukça yüksektir. Yani Coğrafi etmenler yaşam biçimlerini etkilemektedir.
Bu konuda araştırmalar yapan İbni Haldun’un teorisine göre;
İbni Haldun’un coğrafyanın insan, kültür ve ekonomi üzerindeki etkilerine dair görüşlerini içeren Mukaddime ‘de (1377) “coğrafya belirleyici bir etkendir” minvalinde bir yaklaşım izlemiştir. Kitapta İbni Haldun, “umran” (medeniyet) ve umranın zorunlu ön şartı olan toplumun bir coğrafya ve bir iklim içinde ortaya çıktığını ve bu iklimin öngördüğü özellikleri taşıdığını aktarır.
Mukaddime ’de dünya 7 iklim bölgesine ayrılıp toplumlar bu bölgeler özelinde tasnif edilmeye çalışılmıştır. İbni. Haldun, her bir iklim kuşağında yaşayan toplumların karakterini o kuşağın iklimiyle ilişkilendirmiştir. İbni Haldun, 4. kuşak olarak tanımladığı bölgenin umran kurmak ve beşerî gelişme için en elverişli konum olduğunu belirtmiştir.
Ekonomik faaliyetlerin ılıman iklim kuşağında yoğunlaştığını ifade eden İbni Haldun, aşırı sıcak ve soğuk iklimlerde yaşayan toplumların iktisadi açıdan zayıf olduklarını öne sürmüştür. Bunun yanında Coğrafi etmenlerin kişilik yapılarını etkilediğini de ileri sürmüştür. (Rauf Belge (2018). “İbn Haldun’un Mukaddime ’sinde İktisadi Coğrafya“. Marmara Üniversitesi Öneri Dergisi. Cilt 13, Sayı 50, Temmuz 2018, Sf.: 266-287).
Aile yapısı, kalabalık aile yapısında karar verme yetisi ile daha az sayıda kişilerden oluşan ailelerde karar verme yetisi birbirinden oldukça farklıdır. Kalabalık ailelerde söz hakkı alma konusunda daha az fırsat verilirken sayının daha az olduğu ailelerde ise bu süre ve imkân daha fazladır. Bu durumda karar verme cesaretini etkilemektedir.
Anne ve baba tutumları, baskıcı yapı ile mükemmeliyetçi yapılar olarak sıralayabiliriz. Her iki durumda da cesaret kırıcı kararların alınmasına ya da herhangi bir kararın alınamamasına neden olacaktır. Bu tür ailelerde yaşayan çocukların gelecekte daha çekingen oldukları ve karar almakta zorlandıkları görülmektedir. Karar alma becerisi kazandırmada en iyi anne ve baba tutumu demokratik tutumlardır.
Eğitim seviyesi, kişide yeni ufuklar açmasına, daha sağlam, daha etkin kararlar almasında son derece önemlidir. Görülen eğitim seviyesi kademesi artıkça kişinin karar verme becerisi gelişmektedir.
Politik görüş, siyasi görüş anlamına gelir. İnançlar, hayata bakış açısı, ülkenin felsefi hedefleri, karizmatik lider statüsü vs. tarafından etkilenir. Görüşünüz ne olursa olsun kararınızı etkilediğini unutmayınız.
Kişi yetenekli olduğu konularda daha erken ve etkin kararlar alabilme becerisine sahiptir. Çünkü yaşanan duruma yatkınlık söz konusudur. Yetenek bir şeyleri yapabilme derecesidir. Yapabildiğinize inandığınız iş ya da konu hakkında karar almanız daha kolaydır.
Yetenek tecrübe ile taçlandığında karar vermek bir adım daha kolay duruma gelmektedir. Tecrübe kişinin uzmanlaşmasını sağlar. Bu sayede daha önce verdiği kararların etkinliğini görme fırsatı yakalayacaktır. Böylece hangi durumda nasıl bir karar vermesi gerektiği tecrübe ile sabit olmaktadır.
Şimdi tüm yazıyı bir örnek ile ele alalım. “Yere çöp atmama davranışı” ile bu başlıkları özetlemeye çalışalım.
Çöp atma ya da atmama davranışı eğitim, kültür, yaşam biçimi, aile yapısı vs. ile ilgili bütünsel olan bir davranış türüdür. Yığın çöp ile karşılaşan kişi olaya dikkat etmemiş olsa dahi bu durum bilinçaltına kazınmıştır. Bu durumun tekrarlanması ya da kendisinin yapması halinde aynı kötü durum ile karşılaşacağını bilmektedir. Yani söz konusu olay artık bilinçaltında mevcuttur. Çevreyi kirletmenin doğaya yapılan saygısızlık olduğu bilinci ile kişi çevresini koruma altına alma düşüncesine sahip olmalıdır. Aile yapısı ve ebeveynlerin örnek teşkil etmesi kişiyi bu davranıştan uzak tutacak ve bu davranışın kötü olduğu konusunda yeterli olacaktır. Sevgili ebeveynler unutmayınız çocuklarınız küçük birer minyatürlerinizdir. Çocuklarınız yaptıklarınızı tekrarlayan ve gördüklerinin aynısını yapmaya çalışanlardır. Onların doğruları sizin doğrularınız ile paraleldir. Gelenekleriniz, görenekleriniz, yapınız ve kaliteniz ile yeni nesillere yol gösterici olunuz.
KARAR senindir, etkilediğin ise kendin ile beraber başkalarıdır, yerinde, zamanında ve etkin karar ver çünkü sorumluluk senindir.
