Vicks Vaporub, dünya çapında en çok bilinen soğuk algınlığı ilaçlarından biri olsa da, tarih boyunca çeşitli hukuki uyuşmazlıklara, marka davalarına ve sağlık düzenlemelerine konu olmuştur.
Ürünün içindeki kafur(camphor) ve mentol gibi maddeler nedeniyle, dünya genelindeki sağlık otoriteleri(Türkiye’de Sağlık Bakanlığı, ABD’de FDA) kullanımına yönelik katı kurallar getirmiştir:
Yaş Sınırı :En yaygın yasal kısıtlama yaş üzerinedir. Vicks VapoRub’un 2 yaşın altındaki çocuklarda kullanılması(solunum yollarında spazm riski nedeniyle) yasaktır. Bu durum, ambalajlarda yasal bir zorunluluk olarak belirtilmektedir.
Ürünün burun deliklerinin içine sürülmesi, merkezi sinir sistemi ve böbrekler üzerinde hasar riski taşıdığı için prospektüslerde “yasal uyarı” olarak yer alır. Yanlış kullanım sonucu doğan zararlarda üretici firma, bu uyarılar sayesinde hukuki sorumluluktan muaf tutulabilmektedir.
Vicks’in sahibi olan Procter&Gamble (P&G), markasını korumak için tarih boyunca birçok “taklit”davası açmıştır.
1951 yılında görülen Cecil de Cordova v. Vick Chemical Company davası, marka hukukunda bir mihenk taşıdır.
Rakip firmaların “VapoRub” ismini sadece “buharlaşan merhem” anlamında genel bir terim olarak kullanmak istemesine karşın mahkeme, bu ismin ayırt edici bir marka olduğuna ve izinsiz kullanılamayacağına hükmetmiştir.
Vicks, kutusunun renginden yazı tipine kadar görsel kimliğini taklit eden birçok yerel markaya karşı “haksız rekabet” ve “tüketiciyi yanıltma” gerekçesiyle dünya genelinde davalar kazanmıştır.
Son yıllarda “Max Strength” (Maksimum Güç) gibi ibareler üzerinden yeni hukuki süreçler başlamıştır.
2025 yılı civarında,Vicks’in bazı ürünlerindeki “Maksimum Güç” ibaresinin gerçeği yansıtmadığı, piyasada daha etkili bileşenlere sahip ürünler olduğu gerekçesiyle toplu davalar açılmıştır.
Etiket hataları(örneğin içeriğindeki bir maddenin etikette belirtilmemesi) nedeniyle zaman zaman ürünlerin piyasadan toplanması kararı verilmektedir. Bu durum, firmanın tüketiciye karşı hukuki tazminat yükümlülüğünü doğurabilmektedir.
Vicks VapoRub’ın Türkiye’deki kullanımı, T.C. Sağlık Bakanlığı’nın İlaç Takip Sistemi(İTS) ve ilgili kuralları çerçevesinde sıkı kurallara tabidir.
Halk arasında Vick’in “her derde deva” olarak görülmesi(ayak altına sürmek, tırnak mantarı için kullanmak vb.), hukuki açıdan şu riskleri taşır :
Hekim ve Eczacı Sorumluluğu :Eğer bir doktor veya eczacı, prospektüste yazan endikasyonlar(kullanım alanları) dışında bir kullanım tavsiye eder ve hastada yan etki oluşursa, bu durum “tıbbi malpraktis” (uygulama hatası) kapsamına girebilir.
Kullanıcının Kusuru :Tüketici, ilacı prospektüste belirtilenin dışında kullanırsa, meydana gelen zararlarda “münhasır kusur” kullanıcıya ait sayılır. Bu durumda üretici firmaya tazminat davası açma hakkı ortadan kalkar.
Tavsiye Verenlerin Hukuki Durumu : Özellikle sosyal medyada Vicks’in farklı amaçlarla(zayıflama, sivilce kurutma vb.) kullanılmasını tavsiye eden “influencer” veya içerik üreticileri için hukuki düzenlemeler mevcuttur.
Türkiye’de ilaçların halka yönelik reklamı yasaktır. Vicks bir “ilaç” statüsünde olduğu için, sosyal medyada bu ürünün reklamını yapmak veya tıbbi kanıtı olmayan mucizevi faydalarından bahsetmek, Ticaret Bakanlığı Reklam Kurulu tarafından yüksek meblağlı para cezalarına tabi tutulmaktadır.
Bir kişinin tavsiyesiyle Vicks’i yanlış kullanan ve sağlık sorunu yaşayan bir birey, tavsiyeyi veren kişiye karşı maddi manevi tazminat davası açma yoluna gidebilir.
Reklam Kurulu Kararı(Dosya No:2021/39)
Ticaret Bakanlığı bünyesindeki Reklam Kurulu, Vicks gibi “beşeri tıbbi ürünlerin”(ilaçların) halka yönelik reklamının yapılamayacağına dair emsal kararlar vermiştir.
Karar İçeriğinde; Vicks’in sosyal medya veya internet siteleri gibi bazı mecralarda “mucizevi” etkilerinin anlatılması veya bir sağlık profesyoneli olmayan kişilerce tavsiye edilmesi haksız ticari uygulama olarak kabul edilmiştir.Sonuç olarak da bu tür tanıtımlar yapan kişi ve kuruluşlara idari para cezası ve durdurma cezası verilmektedir.
Türk hukukunda, Yargıtay ve Danıştay kararları ışığında, bir ilacın prospektüsünde yazmayan bir amaçla kullanılması “endikasyon dışı kullanım”dır.
Eğer bir kişi Vicks’i ayak altına sürerek tedavi olmaya çalışır ve bu sebeple alerji ve zehirlenme gibi bir sağlık sorunu yaşarsa;
Mahkemeler, ürünün üzerinde”2 yaş altı yasaktır” veya “ Haricen kullanılır” gibi ibareler olduğu sürece üreticiyi sorumlu tutmamaktadır.
Ancak bir doktor, bilimsel bir dayanağı olmadan Vicks’i prospektüs dışı bir şekilde(örneğin bebeklerin burnunun içine sürerek) reçete ederse, Yargıtay’ın malpraktis(hekim hatası) kriterlerine göre “taksirle yaralamaya sebebiyet verme” suçundan yargılanabilir.
Vicks’in ikonik mavi kavanozu ve koyu lacivert etiketi “tanınmış marka” statüsündedir. Mahkemeler, benzer renk kombinasyonlarını kullanan ve “Viks”, “Veks” gibi isimlerle merhem çıkaran yerli üreticilerin ürünlerinin toplatılmasına ve imhasına karar verebilmektedir. Bu kararlar, tüketicinin “karıştırılma ihtimali” üzerinden verilmektedir.
