Uluslararası Çalışma Örgütü’ne (ILO) göre çocuk işçiliği; çocukları çocukluklarını yaşamaktan alıkoyan, potansiyellerini ve saygınlıklarını eksilten, zihinsel ve fiziksel gelişimlerini olumsuz yönde etkileyen işlerdir.

ILO’ya göre;

☑ Çocuklar için zihinsel, fiziksel, toplumsal ve ahlaki yönden tehlikeli ve zararlı işler,

☑ Çocukları okula devam etmekten alıkoyan işler,

☑ Çocukları okuldan daha erken ayrılmaya mecbur bırakan işler,

☑ Çocukların okullarıyla birlikte yürütmek zorunda kaldıkları ağır ve uzun işler, çocuk işçiliği kapsamı içinde değerlendirilmektedir(Inter-parliamentary Union/ International Labour Office, “Eliminating the worst forms of child labour A practical guide to ILO Convention No. 182”, 2002, s.15).

En kötü biçimlerinde çocuk işçiliği ise, çocukları köleleştiren, ailelerinden ayıran, ciddi hastalıklara maruz bırakan ve erken yaşlarda büyük şehirlerde yalnız başına kalmalarına neden olan işlerdir(Inter-parliamentary Union/ International Labour Office, “Eliminating the worst forms of child labour A practical guide to ILO Convention No. 182”, 2002, s.15).

Çocukların yaptığı her iş çocuk işçiliği kategorisine girmemektedir. Çocuğun ev işlerine yardımcı olması, aile işletmesini ilgilendiren bazı işlerde çalışması, eğitimini aksatmayacak şekilde okul saatleri dışında ve tatillerde cep harçlığını çıkarmak için çalışması gibi çocukların fiziksel ve zihinsel sağlıklarını olumsuz etkilemeyen, eğitimlerini aksatmalarına neden olmayan işleri yapmalarına olumlu gözle bakılabilmektedir. Bu tür işler, çocukların gelişimine pozitif katkı sağlayabilir, beceri ve deneyim kazandırabilir, çocukları yetişkinlik dönemine hazırlayabilir. ILO’ya göre bir “çalışmanın” çocuk işçiliği olarak değerlendirilebilmesi; çocuğun yaşına, yapılan işin türüne ve aldığı zamana, hangi şartlar altında yapıldığına ve ülkelerin bu alanda gözettikleri hedeflere bağlıdır(3.Inter-parliamentary Union/ International Labour Office, “Eliminating the worst forms of child labour A practical guide to ILO Convention No. 182”, 2002, s.15-16).

Sosyo-ekonomik faktörler ailelerin yaşam koşullarını ağırlaştırıp geçim sıkıntısına yol açmaktadır. Dolayısıyla çocukların aile bütçesine katkıda bulunmak amacıyla eğitimlerini yarıda bırakarak çalışma hayatına girmeleri sonucu çocuk işçiliği giderek artmaktadır. Çocuk işçiliği, çocukların sosyal yaşamlarını ve okul başarılarını olumsuz yönde etkilemektedir. Çalışan çocuklarda bazen erken yaşta kaygıların ve korkuların yaşandığı görülmektedir. Çocuk işçiliğine veya çocukların çalışma hayatında yer almalarına neden olan temel faktörler şöyle sıralanabilir (Günöz, 2007, s. 6):

• Ailenin düşük gelir ve yoksulluk nedeniyle çocuğun çalışmasına ve parasına ihtiyaç duyması. • Eğitim kaynaklı nedenler, • Nüfus artışı ve göç kaynaklı sebepler, • Yetişkin aile bireylerinin işsiz olmaları, • Geleneksel bakış açısı, • Mevzuat eksiklikleri ve mevzuatın etkin uygulanamaması, • İşverenlerin çocuk işgücünü talep etmeleri.

4857 sayılı İş Kanunu’nun 71. maddesine göre;

☑ 15 yaşını doldurmamış çocukların çalıştırılması yasaktır. Ancak, 14 yaşını doldurmuş ve zorunlu ilköğretim eğitimini tamamlamış çocuklar; bedensel, zihinsel, sosyal ve ahlaki gelişimlerine engel olmayacak ve eğitimine devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak hafif işlerde çalıştırılabilirler.

☑ 14 yaşını doldurmamış çocukların ise bedensel, zihinsel, sosyal ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak sanat, kültür ve reklam faaliyetlerinde yazılı sözleşme yapmak ve her bir faaliyet için ayrı izin almak şartıyla çalıştırılabilirler.

Ayrıca, çocuk ve genç işçilerin çalıştırılma esasları, çocuk ve genç işçilerin çalıştırılabilecekleri ve çalıştırılamayacakları işler ile çalışma koşulları 6/4/2004 tarihli Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılması Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik ile düzenlenmiştir. Buna göre, adı geçen Yönetmelik’te çocuk ve genç işçi ayrımı yapılmış ve genç işçi “15 yaşını doldurmuş ancak 18 yaşını doldurmamış” kişiler olarak tanımlanmıştır. Çocuk işçi ise “14 yaşını bitirmiş fakat 15 yaşını doldurmamış ve ilköğretim eğitimini tamamlamış kişiyi” ifade etmektedir. Yönetmelik ayrıca bu ayrıma uygun olarak çocuk işçilerin çalıştırılabilecekleri hafif işler ile genç işçilerin çalıştırılabileceği ve ayrıca 16 yaşını doldurmuş fakat 18 yaşını bitirmemiş genç işçilerin çalıştırılabilecekleri işleri ayrıntılı düzenlemiştir.

Ulusal Programın öncelikleri doğrultusunda ILO Çocuk İşçiliği ile Mücadele Programı11 (2021-2025) ile Türkiye’de çocuk işçiliğinin sona erdirilmesine yönelik kapsamlı çalışmalar yürütülmektedir. ILO ve ÇSGB iş birliğinde;

☑ Mevsimlik Tarımda Fındık Hasadında Çocuk İşçiliğinin En Kötü Biçimlerinin Sona Erdirilmesi

☑ Mevsimlik Tarımda Çocuk İşçiliğinin Önlenmesi Projesi

☑ Türkiye’deki Mevsimlik Fındık Tarımında En Kötü Biçimlerdeki Çocuk İşçiliğinin Sona Erdirilmesine Yönelik Kapsamlı Model Projesi halihazırda devam eden projeler arasındadır.